توسعه مشاغل خرد و خانگی یکی از سیاستهای مهم دولت تدبیر و امید برای کاهش بیکاری و رونق بازار کار است. کارشناسان بازار کار امیدوارند گسترش مشاغل خرد و خانگی موجب تقویت تولید داخل و بهبود فضای کسب و کار شود.
امروز کشورهای توسعه یافته بخش اعظمی از بازار اشتغال خود را به کسب و کارهای خرد و خانگی اختصاص داده‌اند؛ کسب و کارهایی که به دلیل ارزان و کم‌هزینه بودن و درآمدزایی بالا مورد توجه کارآفرینان قرار گرفته است.
اهمیت مشاغل خانگی و نقش آن در کاهش بیکاری تا آنجاست که در سال 1389 قانون ساماندهی مشاغل خانگی به تصویب رسید و جهت اجرا به وزارت کار ابلاغ شد.
بر اساس ماده 1 این قانون، دولت موظف است به استناد اصول 28 و 43 قانون اساسی و با توجه به سند چشم‌انداز بیست ساله، مشاغل خانگی را مطابق این قانون ساماندهی و زمینه ایجاد اشتغال برای این گونه متقاضیان را فراهم کند. در این قانون ستاد ساماندهی و حمایت از مشاغل خانگی با هدف حمایت و گسترش کسب و کارهای خانگی پیش‌بینی و وزارت کار موظف شده علاوه بر شناسایی مشاغل و کسب وکارهای خانگی با کمک دستگاههای ذی‌ربط، فهرست مشاغل مجاز خانگی را همه ساله به تصویب ستاد برساند؛ شهرداری‌ها هم طبق ماده 11 همین قانون مکلف شده‌اند بازارهای موقت محلی یا مکان‌های مناسبی برای عرضه محصولات صاحبان این دسته مشاغل اختصاص دهند.
اخیرا الگوی جدید توسعه مشاغل خانگی در وزارت کار تدوین و برای شروع در هشت استان آذربایجان غربی، چهارمحال و بختیاری، خراسان جنوبی، خراسان رضوی، خراسان شمالی، کردستان، کرمانشاه و لرستان رونمایی شد.
مهناز امامدادی ـ رییس دبیرخانه ستاد ساماندهی و حمایت از مشاغل خانگی وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی - در تشریح الگوی جدید می‌گوید: "در الگوی جدید توسعه مشاغل خانگی به دنبال توانمندسازی متقاضیان و فعالین مشاغل خانگی هستیم و اقداماتی نظیر راهنمایی، هدایت و مشاوره و استعدادیابی متقاضیان را انجام داده‌ایم. در صورت نیاز، آموزشهای تکمیلی لازم به این افراد ارائه می شود و جهاد دانشگاهی نیز به عنوان تسهیل‌گر این وظیفه را برعهده گرفته است."
او شناسایی بازار را از پیش‌زمینه‌های راه اندازی مشاغل خانگی می‌داند و می‌گوید: "آغاز یک فعالیت اقتصادی، نیازمند شناسایی دقیق بازار از سوی فرد متقاضی است و متقاضیان راه‌اندازی مشاغل خرد و خانگی در صورت شناسایی دقیق بازار می‌توانند با آورده کمتری کار را شروع کنند و برای توسعه شغل خود در صورت لزوم تسهیلات دریافت کنند."
امامدادی می‌افزاید: "بخش قابل توجهی از ضرر و زیان فعالین مشاغل خانگی، به عدم شناخت کافی از بازار برمی‌گردد لذا متقاضیان باید دانش و مهارت کافی را در حوزه مربوطه داشته باشند و چنانچه دانش کافی ندارد، پیش از راه‌اندازی فعالیت مربوطه به دنبال کسب مهارت باشند."
به گفته رییس دبیرخانه ستاد ساماندهی و حمایت از مشاغل خانگی، دانش و مهارت مقدمه راه‌اندازی کسب و کار است و متقاضیان قبل از ثبت‌نام باید آموزشهای اولیه و گواهی مهارت در رشته مورد نظر را داشته باشند.
در حال حاضر مخاطبان راه‌اندازی مشاغل خانگی سه دسته هستند؛ دسته اول افرادی هستند که از صفر تا 100 فعالیت در طرح مربوطه را خودشان انجام می‌دهند که اصطلاحا تحت عنوان «افراد مستقل» شناخته می‌شوند.دسته دوم افرادی هستند که مهارت لازم برای راه‌اندازی یک کسب و کار خرد را دارند اما به دلیل اینکه با اصول بازاریابی آشنا نیستند یا توانایی تامین تجهیزات لازم را ندارند، نیازمند حامی و پشتیبان هستند و دسته سوم مخاطبانی هستند که در راه اندازی یک کسب و کار خرد و خانگی توانایی لازم برای تحت پوشش قراردادن افراد دیگر را دارند.
بر این اساس علاقمندان به کسب و کارهای خرد و خانگی می‌توانند در گام اول طرح‌ها و ایده‌های خود را در سامانه مشاغل خانگی و با مراجعه به صفحه http://www.mashaghelkhanegi.ir/Default2.aspx ثبت کنند تا در جریان فرایند جدید صدور مجوز مشاغل خانگی قرار بگیرند.همچنین لیست مشاغل و کسب و کارهای خانگی و دستگاههای صادر کننده مجوز رشته‌های مذکور را از این سامانه دریافت کنند.
در فرایند جدید صدور مجوز مشاغل خانگی صرفا بر افراد متقاضی دریافت مجوز مشاغل خانگی تمرکز نمی‌شود بلکه متولیان امر اشتغالزایی مانند تعاونی‌ها و نهادهای مردم نهاد نیز شناسایی می‌شوند در حالی که در فرایند قبلی، پس از ثبت‌نام متقاضیان در سامانه مشاغل خانگی و تایید اداره کل تعاون، کار و رفاه اجتماعی استان مربوطه، نسبت به صدور مجوز اقدام می‌شد و پس از آن انتظار می‌رفت تسهیلات برای اجرای طرح مورد نظر پرداخت شود اما در بسیاری از موارد، در ورود افراد به بازار کار از این طریق توفیقی حاصل نشد به همین دلیل در فرایند و شرایط صدور مجوز این نوع مشاغل بازنگری شد.
این فرایند برای رشته‌ها و فعالیت‌های معمولی که از سوی متقاضیان ارائه می‌شود حدود سه هفته تا یک ماه زمان می‌برد اما برخی از طرح‌ها مانند مشاغل مربوط به تولید موادغذایی، طراحی پوشاک یا مشاغل مشابه که نیازمند تاییدیه‌های بهداشتی و ملاحظات دستگاههای مربوطه هستند جزو رشته‌های ستاره دار به شمار می‌روند که فرایند مجوز این طرح‌ها ممکن است زمان بر باشند.برابر اعلام دبیرخانه ستاد حمایت از مشاغل خانگی، داشتن ظرفیت اشتغالزایی، توانایی متقاضی برای اجرای طرح و اتصال به بازار کار سه شرط صدور مجوز کسب و کار خانگی به شمار می‌رود. تمدید مجوز نیز حداکثر سه ماه پس از مدت اعتبار امکان پذیر بوده و پس از آن مجوز مربوطه باطل خواهد شد.
همه متقاضیانی که آموزشهای لازم برای فعالیت در شغل مورد نظر را داشته باشند امکان دریافت مشاوره و ارایه تسهیلات را دارند.کلاسهای آموزشی در آموزشگاههای فنی و حرفه‌ای برگزار می‌شود و سازمان آموزش فنی و حرفه‌ای به عنوان متولی امر، متناسب با نیاز بازار کار و جامعه در خصوص برگزاری کلاسها تصمیم‌گیری می‌کند.
بر اساس اعلام دبیرخانه ستاد مشاغل خانگی از ابتدای سال 1390 تا پایان سال 1395 بیش از 2 میلیون و 300 هزار نفر در سامانه مشاغل خانگی ثبت نام کردند که برای حدود یک میلیون 300 هزار نفر مجوز صادر شد و مابقی طرح‌ها یا به تایید رسیده و یا در نوبت رسیدگی قرار گرفته است.
از سال 1392 تا 9 ماهه امسال نیز 290 هزار مجوز مشاغل خانگی صادر و 183 هزار نفر جهت دریافت وام به بانک معرفی شده‌اند و بیش از 7900 میلیارد ریال اعتبار نیز به 167 هزار نفر پرداخت شده است.امسال مبلغ 8000 میلیارد ریال تسهیلات قرض الحسنه به مشاغل خانگی اختصاص یافته که 57 درصد این مبلغ تاکنون توسط بانکها به استانها ابلاغ شده است.
در حال حاضر سقف تسهیلات مشاغل خانگی 20 میلیون تومان است که به طرح‌های دارای توجیه اقتصادی، ظرفیت اشتغال، بازار مناسب و قابل اجرا از سوی فرد متقاضی پرداخت می‌شود.
